Абанын булганышы-балдардын, адамдын ден соолугуна жана жаратылышка  кооптуулук жараткан негизги коркунучтардын бири. ДСУнун маалыматы боюнча, экологиялык кырсык дүйнө жүзү боюнча адамдардын ден соолугуна эбегейсиз зыян алып келет жана жыл сайын миллиондогон адамдардын өлүмүнө алып келет. Түтүн менен байланышкан оорулардын тизмеси туура эмес тамактануу жана тамеки чегүү сыяктуу башка глобалдык ден-соолукка коркунуч туудурган коркунучтар менен бирге турат.

Түтүн эмнеден турат?

Түтүн – бул абанын булганышынын жогорулашы, түтүн, туман жана чаңдан турган аэрозол. Ал булгоочу заттардын – майда бөлүкчөлөрдүн (PM2.5 жана PM10), көө, көмүртек кычкылы жана азот оксиддеринин концентрациясынын жогорулашы менен мүнөздөлөт. Акыркы ай ичинде орточо эсеп менен Бишкек шаарында PM2,5 концентрациясы ДСУнун орточо жылдык аба сапатынан 5,1 эсе жогору.

Абанын булгануусу

Жыл сайын булганган сырткы жана ички абанын таасиринен дүйнө жүзү боюнча 7 миллион  адам каза болот. Ошондуктан абанын булганышын «көзгө көрүнбөгөн жан алгыч» – деп аталат.

Абанын булганышынын булактары

Борбордук Азиядагы Америка университети, Курчап турган чөйрөнү коргоо жана өнүктүрүү борборунун анализинин жүрүшүндө Бишкек шаарынын абасынын булганышынын үч негизги булагы аныкталган:

1. Автотранспорт каражаттарынан чыккан газдар;

2. Жылытуу үчүн күйүүдөн булгануу;

3. Чаң жана башка катуу бөлүкчөлөр менен булгануу.

Кыргызстандагы түтүндүн түрлөрү:

Кыргызстанда түтүндүн бир нече түрү бар: жайкы жана кышкы.

Жайкы түтүн оор унаалардан чыккан газдар жылуулук менен кошулганда пайда болот. Ушундан улам шаарды “күрөң туман” каптап турат. Акыркы анализдерге ылайык, абанын булганышына транспорттун жашы жана автоунаалардын саны таасир этүүдө, алардын саны Бишкекте жыл сайын көбөйүүдө.

Кышында аба үйлөрдү жана ишканаларды жылытуу үчүн күйүүчү отундун калдыктарына толот. Кыргызстанда булгоочу заттарды бөлүп чыгаруунун эң жогорку деңгээлдеринин бири болгон отун болгон көмүрдү өндүрүү жана пайдалануу тездик менен өсүүдө. Бишкекте катуу отундун басымдуу бөлүгү жеке сектордо жана турак жайларда керектелет. Ошондой эле кышкы жылытуу мезгилинде ЖЭБ жылуулук жана электр энергиясын өндүрүү үчүн көмүр жагуу көлөмүн көбөйтөт.